Söze başlamadan önce belirtmek isterim ki,
Mimar Sinan’ın yapılarını incelediğimizde onun Estetik ile Modern Yapım Tekniklerini fevkalade bir şekilde bir araya getirdiğini görmekteyiz. Günümüzde bu iki alanla ilgilenen meslek grupları ayrıldığı için Sinan’a sadece “Mimar” demek çok yetersiz kalacaktır. Çünkü o, yapıtlarının neredeyse tamamında Modern Yapım Teknikleri’nin doruğuna çıkmış bir şahsiyettir. Dolayısıyla mimar kimliğinin altında müthiş bir mühendis aklı ve zekası olduğunu eklemek doğru olacaktır..
Mimar Sinan, 29 mayıs 1490 günü Kayseri merkez kazasına bağlı Kesi nahiyesinin Ağırnas köyünde doğdu. O gün, İstanbul’Fethi’nin 37. yıldönümüne rastlıyordu. Sinan, orduya girdi ve istihkâm subayı olarak yavaş, fakat muntazam bir şekilde yükseldi. II. Bâyezîd’in vefatında 22, Yavuz Sultan Selim’invefatında 30 yaşındaydı.
Yavuz’un İran ve Mısır seferlerine katıldı. Kanûnî’nin Belgrad, Rodos, Mohaç, Viyana, Bağdad seferlerine de iştirak etti. Vezîr-i âzam Dâmâd Lutfî Paşa’nın dikkatini çekerek padişaha tanıtıldı, Istidatları seçip yükseltmekte büyük bir sezgisi olan Kanunî Sultân Süleyman, yaşı 40′ı geçmiş bu istihkâm subayının mimarlık ve mühendislik bilgisine, san’at zevkine, köprü kurmaktaki maharetine hayran oldu. Sinan’ı ordudan aldı; hassa sermimârı yani bugünki anlayışımıza göre bayındırlık bakanı yaptı.
Büyük dehâsının yanında tükenmek bilmez bir enerjiye de sahip olan Sinan, biribirinden güzel eserlerden sonra Şehzade Camii’ni inşa edince ünü, imparatorluk sınırları dışına çıktı. Pek uzun bir ömrün bütün nimetlerinden faydalanan Sinan, görülmemiş bir çalışkanlıkla Türk imparatorluğunu eserleriyle donatıyordu. Hassa sermimarlığı makamını Kanûnî’den sonra II. Selim ve III. Murâd devirlerinde de, ölünceye kadar devam ettirdi. Her yeni hükümdardan en büyük iltifatları gördü.
Devrinin Türk Cihan devletinin bütün kaynakları emrindeydi. Eserlerinde istediği malzemeyi harcayabildiği gibi, en büyük hattatları, nakkaşları, oymacıları, çinicileri, camcıları da kullanabiliyordu. Süleymaniye Küllliyesi, ardından Edirne Selimiyesi’ni inşa ederek sanatının zirvesine yükseldi.
9 nisan 1588 günü İstanbul’da vefat etti. 97 yaşını 10 ay ve 11 gün geçiyordu. Süleymaniye Camii’nin yanındaki zarif türbesine gömüldü. 2 defa evlenmiş, çocuğu olmamıştı. Çok cömertti; onun için ölümünde borçları, bıraktığı mirası geçmişti. 5 kuşaktan 5 padişah görmüş, yalnız Osmanlılar’ın değil, bütün Türk tarihinin en iyi, en parlak, en muhteşem, en zengin, en büyük yüzyılında yaşamıştı.
Anadolu, İran, Mısır, Mezopotamya, Suriye, Arabistan, Kırım, Macaristan, Orta Avrupa ve Balkanlar’ı uzun yıllar gezip dolaşmış, çeşitli medeniyetlere ait binlerce eseri görüp incelemişti.
Mimar Sinan’ın bilinen tek minyatürü. Solda elinde çekül tutan; Sinan
Onun için sanat ufku, yalnız İtalya’yı gören büyük Rönesans mimarlarından daha geniş ve daha açık oldu. Eski medeniyetlerin ortaya koyduğu mimarlık şaheserlerinin çoğunu gören Sinan, bunlardan ilham almakla beraber, Anadolu Selçuklu mimarisinin yolunu takip etti. Büyük Selçuklular’ın Orta Asya’dan getirip Anadolu’da geliştirdikleri bu sanat, Sinan’dan önceki Osmanlı mimarları tarafından şekillendirilmiş, yumuşatılmış, âhenkleştirilmiş ve olgunlaştırılmıştı.
Sinan, bu sanatı zirvesine çıkardı ve ondan sonra hiçbir mimar, bu zirveyi aşamadı. Bursa, Edirne ve İstanbul’u süsleyen eserlerin üslûbunu izleyen Sinan, bu üslûba erişilmez bir ahenk ve güzellik kazandırdı.
Batı tarihçilerinden bazıları Sinan’ı Mikelanj’la beraber en büyük mimar olarak vasıflandırmalardır. Eserlerinin sayısı ve kalitesi, bu görüşü doğrulamaktadır. Bıraktığı eserler, insanı şaşırtacak derecededir; şöyle: 81 cami, 51 mescid, 81 medrese (yani yüksek veya orta dereceli okul) 19 türbe, 17 imaret, 3 hastahane, 7 su kemeri ve su bendi (yani baraj), 8 köprü, 18 kervansaray, 33 saray, 32 hamam ve 6 mahzen. Bunların toplamı 365′dir.
Sinan’ın mütevazi mezarı
Köprülerin içinde bugün Yugoslavya’da kalan Hersek Köprüsü, hamamların içinde Ayasofya Hamamı gibi insanı heyecanlandıracak derecede azametli âbideler vardır. Bu eserlerin bugün çoğu ayaktadır. Sinan’ın eserleri yalnız bugünki Türkiye sınırları içinde kalmamaktadır; birçok yapısı Yugoslavya, Macaristan, Yunanistan, Rusya, Bulgaristan, Kıbrıs, İran, Irak, Suriye gibi ülkelerdedir. Ancak eserlerinin yarısından fazlası İstanbul’da bulunmaktadır. Ayasofya’yı yeniden inşa edercesine onaran ve ayakta durmasını sağlayan da odur.
Sinan’ın yetiştirdiği mimarlar da sonradan hocaları derecesinde dehâya, o kadar geniş kaynaklara ve pek az insana nasîb olan 98 yıllık bir ömre malik olmamakla beraber, imparatorluğu çok değerli eserler, Sultanahmed gibi şaheserlerle süslemekte devam etmişlerdir.
Hindistan’da Türk imparatoru Timuroğlu Şâh-ı Cihan nâmına Agra şehrinde inşa edilen meşhur Tâc-Mahall’i ve daha birçok âbideyi, İstanbul’dan giden Sinan’ın öğrencileri yapmışlardır.
Ayasofyanın büyük kubbesini taşıyan payandaların hantal görünümüne karşın Süleymaniyede kubbe ağırlığı kademe kademe bir pramit gibi aktarılmıştır.
400 SENE SONRASINA MEKTUP
Mimar Sinan hazretlerinin rahimehullahü teâlâ ve tekaddes eseri olan Şehzadebaşı Cami´nin 1990´li yıllarda devam eden restorasyonunu yapan firma yetkililerinden bir inşaat mühendisi, caminin restorasyonu sırasında yaşadıklarını anlatıyor.
“Cami bahçesini çevreleyen havale duvarında bulunan kapıların üzerindeki kemerleri oluşturan taşlarda yer yer çürümeler vardı. Restorasyon programında bu kemerlerin yenilenmesi de yer alıyordu. Biz inşaat fakültesinde teorik olarak kemerlerin nasıl inşaat edildiğini öğrenmiştik fakat taş kemer inşaası ile ilgili pratiğimiz yoktu. Kemerleri nasıl restore edeceğimiz konusunda ustalarla toplantı yaptık. Sonuç olarak kemeri alttan yalayan bir tahta kalıp çakacaktık. Daha sonra kemeri yavaş yavaş söküp yapım teknikleri ile ilgili notlar alacaktık ve yeniden yaparken bu notlardan faydalanacaktık. Kalıbı yaptık. Sökmeye kemerin kilit taşından başladık. Taşı yerinden çıkardığımızda hayretle iki taşın birleşme noktasında olan silindirik bir boşluğa yerleştirilmiş bir cam şişeye rastladık.”
ŞİŞEDEN ÇIKAN MEKTUP
Şişenin içinde dürülmüş beyaz bir kâğıt vardı. Şişeyi açıp kâğıda baktık. Osmanlıca bir şeyler yazıyordu. Hemen bir uzman bulup okuttuk. Bu bir mektup idi ve Mimar Sinan tarafından yazılmıştı. Şunları söylüyordu:
“Bu kemeri oluşturan taşların ömrü yaklaşık 400 senedir. Bu müddet zarfında bu taşlar çürümüş olacağından siz bu kemeri yenilemek isteyeceksiniz. Büyük bir ihtimalle yapı teknikleri de değişeceğinden bu kemeri nasıl yeniden inşaa edeceğinizi bilemeyeceksiniz. İşte bu mektubu ben size, bu kemeri nasıl inşa edeceğinizi anlatmak için yazıyorum.”
Koca Sinan mektubunda böyle başladıktan sonra o kemeri inşa ettikleri taşları Anadolu´nun neresinden getirttiklerini söyleyerek izahlarına devam ediyor ve ayrıntılı bir biçimde kemerin inşasını anlatıyordu.
Bu mektup bir inşanın, yaptığı işin kalıcı olması için gösterebileceği çabanın insanüstü bir örneğidir. Bu mektubun ihtişamı, modern çağın insanlarının bile zorlanacağı taşın ömrünü bilmesi, yapı tekniğinin değişeceğini bilmesi,
400 sene dayanacak kâğıt ve mürekkep kullanması gibi yüksek bilgi seviyesinden gelmektedir. Şüphesiz bu yüksek bilgiler de o koca mimarin erişilmez özelliklerindendir. Ancak erişilmesi gerçekten zor olan bu bilgilerden çok daha muhteşem olan 400 sene sonraya çözüm üreten sorumluluk duygusudur.
Süleymaniye Camii’nde Mimar Sinan Hazretlerinin Mükemmel Akustiği, Restorasyonda Bozuldu!
Mimar Sinan’ın “Kalfalık eserim” dediği, hoca ve müezzinlerin sözlerinin hiçbir kayba uğramadan caminin en ücra köşesinden rahatlıkla duyulması için günlerce kafa yorduğu sistem ortadan kaldırılmış işte.
Neymiş efendim, akustiği sağlamak için camideki hoparlör sayısını arttıracaklarmış. Müthiş çözüm. Aferin size!
Mimar Sinan, sizin kadar düşünemiyordu değil mi! Sesi, zamanın teknolojisine göre borularla caminin her yanına rahatlıkla iletmek varken o zoru seçip, günlerce kafa patlatıyor. Hatta, tütünsüz nargile ile sistemi test ettiği için Kanuni Sultan Süleyman’dan azar bile işitiyor.
Mimar Sinan’ın, sadece Süleymaniye’de değil imzasını attığı tüm camilerde ince hesaplar yapıp, sesi tüm doğallığıyla ortaya çıkarmasındaki gerçeği kafanız almıyor değil mi! Bal gibi alıyor da işinize gelmiyor!
Muhteşem Süleymaniye’yi saçma sapan hoparlörle donatıp, akıllara durgunluk veren akustiğinin içine ettiniz.
Bir kere daha aferin size! (Skyturk, Veli karadeniz)
İşte Detay Bir Bilgi Daha;
Caminin restorasyonu sırasında kubbesinde 15 santimetre ağız genişliğine sahip, 45 santimetre uzunluğunda simetrik halde dizilmiş 256 adet küp bulunmuştu. Akustik, simetrik halde dizilen bu küplerin içindeki hava boşlukları sayesinde sağlanıyordu. Mimar Sinan’ın kullandığı teknikte akustiğin sağlanması için bütün kubbeler çift kubbe seklinde yapılmıştı. Ayrıca zeminde, sesi yansıtmak için tuğlalardan boşluk bırakılmıştı. Bu sayede Süleymaniye mükemmel bir akustiğe sahipti.
Mimar Sinan, sesin homojen dağılımı için önemli stratejiler geliştirmişti. Sinan’ın Süleymaniye inşaatına ait muhasebe defterlerinin 88′incisinde “camide sadânın aksini kuvvetlendirmek için kubbenin içine ve köşelere ağzı iç tarafa açık, gömülerek örülmüş olan küçük sebûlardan (testi- kavanoz) 255 adedini satın almak için (tanesi 2′şer akçeden) ödenmiş olan 510 akçeden” bahsediliyor. Bu testilerin kullanıldığı metoda, akustik literatüründe ‘boşluklu rezonatör tekniği’ deniliyor.
Kaynak:
Bibliyografya
Yılmaz Öztuna, Tarih III, Büyük Tarih Ansiklopedisi 1 sf. 74, http://www.saadetiebediyye.com